Từ căng thẳng của mẹ đến lo âu của con: Chuỗi phản ứng cảm xúc thầm lặng

   Bạn có bao giờ tự hỏi, vì sao có những đứa trẻ luôn căng thẳng, dễ lo lắng – dù cha mẹ chẳng hề la mắng? Câu trả lời có thể nằm ở điều ít ai nghĩ tới: trạng thái cảm xúc của người mẹ.

   Nhiều nghiên cứu tâm lý học gần đây chỉ ra rằng, trẻ em “bắt sóng” cảm xúc của mẹ như một chiếc gương tinh thần. Khi người mẹ thường xuyên mệt mỏi hoặc lo âu, nhịp cảm xúc của trẻ cũng thay đổi – nhanh hơn, căng hơn, và kém ổn định hơn.

Nghiên cứu mới hé lộ: Khi mẹ bất ổn, con là người chịu ảnh hưởng đầu tiên

   Một nghiên cứu quy mô lớn đăng trên BMJ Open năm 2025, do các nhà khoa học thuộc Đại học Manchester thực hiện, đã theo dõi 3.757 gia đình ở Vương quốc Anh trong giai đoạn 2009 – 2022.

   Nhóm nghiên cứu xây dựng “bản đồ mạng lưới tâm lý” (network models) để quan sát cách các triệu chứng tâm thần - như mệt mỏi, mất hứng thú, lo âu, hoặc khó ngủ - của cha mẹ liên hệ với cảm xúc của con theo thời gian.

   Kết quả cho thấy:

• Tình trạng cảm xúc của người mẹ có mối liên hệ trực tiếp, chặt chẽ và bền vững với cảm xúc của con cái. Cụ thể, khi mẹ xuất hiện các dấu hiệu như cảm thấy choáng ngợp, buồn bã hoặc thiếu năng lượng, trẻ có xu hướng tăng phản ứng lo âu, thu mình hoặc dễ kích động trong 6–12 tháng tiếp theo.
• Ảnh hưởng này vẫn tồn tại ngay cả khi đã loại trừ yếu tố lo âu ban đầu của trẻ, chứng tỏ mối quan hệ mang tính nhân quả rõ ràng hơn là ngẫu nhiên.
• Người cha cũng có liên hệ tâm lý với con, nhưng chủ yếu gián tiếp thông qua người mẹ – tức là, khi tinh thần của cha sa sút, mẹ thường bị ảnh hưởng, và từ đó lan sang con.
• Mức độ ảnh hưởng mạnh nhất ở trẻ nhỏ và giảm dần khi trẻ bước vào tuổi vị thành niên, khi nguồn gắn bó cảm xúc của trẻ dần chuyển sang bạn bè hoặc người khác ngoài gia đình.

   Giáo sư Dr. Jennifer Lau, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết: “Những gì chúng ta gọi là ‘bầu không khí cảm xúc gia đình’ thực ra có thể đo được bằng dữ liệu. Khi mẹ gặp khó khăn trong sức khỏe tinh thần, các chỉ số lo âu và trầm cảm của con gần như biến đổi song song theo thời gian.”

   Các chuyên gia lý giải rằng: Biểu cảm gương mặt, giọng nói, nhịp thở và mức độ tập trung của mẹ tạo nên những “tín hiệu cảm xúc” mà trẻ tiếp nhận vô thức. Hệ thần kinh của trẻ, đặc biệt là vùng hạch hạnh nhân (amygdala), phản ứng với những tín hiệu này bằng cách tăng cảnh giác hoặc căng cơ, dù trẻ không hiểu tại sao.

   Về lâu dài, những trải nghiệm lặp đi lặp lại này có thể trở thành khuôn mẫu phản ứng cảm xúc, ảnh hưởng đến khả năng điều tiết cảm xúc, sự tự tin và cách trẻ đối diện với căng thẳng sau này.

Thực trạng: Người mẹ hiện đại đang đối mặt với “gánh nặng cảm xúc”

   Trong xã hội hiện đại, phụ nữ đảm nhiệm nhiều vai trò cùng lúc - vừa là người đi làm, vừa là người chăm con, vừa là người giữ nhịp cảm xúc trong gia đình. Áp lực “phải toàn vẹn” khiến nhiều người mẹ rơi vào tình trạng quá tải cảm xúc mạn tính (emotional overload), dù bề ngoài vẫn hoạt động bình thường.

   Một nghiên cứu tại Việt Nam năm 2024, thực hiện trên 104 bà mẹ có con từ 0 –5 tuổi ở xã Việt Hùng (huyện Đông Anh, Hà Nội), cho thấy: 76,9% phụ nữ có dấu hiệu lo âu, 72,1% có biểu hiện trầm cảm và 21,2% bị căng thẳng rõ rệt theo thang đo DASS-21.

   Nhiều bà mẹ trong khảo sát cho biết họ ít chia sẻ cảm xúc với người thân, vì nghĩ “mệt là bình thường”, hoặc sợ bị đánh giá là yếu đuối. Điều này khiến căng thẳng tích tụ lâu ngày, làm giảm khả năng điều tiết cảm xúc và khiến những tín hiệu tiêu cực dễ lan sang con cái.

Nhiều gánh nặng, nhiều trách nhiệm khiến người mẹ dễ kiệt sức.

   Ở bình diện quốc tế, một nghiên cứu tại Trung Quốc năm 2025 với 558 cặp mẹ – con cũng cho thấy mối liên hệ tương tự. Khi người mẹ bị căng thẳng trong việc nuôi dạy con, điều đó có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển cảm xúc và hành vi của trẻ nhỏ. Các nhà khoa học phát hiện mối liên hệ này xảy ra qua hai con đường chính:

• Tình trạng trầm cảm của người mẹ: Khi mẹ mệt mỏi, buồn bã hoặc không còn hứng thú trong giao tiếp, những phản ứng tình cảm giữa mẹ và con trở nên “lạnh” hơn — ít ánh mắt, ít trò chuyện, ít nụ cười. Trẻ vì thế dễ trở nên lo lắng, thiếu an toàn, và có xu hướng thu mình.
• Sự gắn kết và hỗ trợ trong gia đình (family resilience): Nếu gia đình có mối quan hệ gắn bó, cha mẹ biết chia sẻ và hỗ trợ nhau, thì tác động của stress ở mẹ sẽ giảm rõ rệt. Ngược lại, nếu mẹ phải đối mặt một mình, căng thẳng của mẹ dễ “chuyển sang” con — khiến trẻ nhạy cảm, dễ khóc, hoặc né tránh giao tiếp.

   Các kết quả trên củng cố cùng một nhận định: Cảm xúc của người mẹ là môi trường tâm lý mà đứa trẻ lớn lên trong đó. Nếu người mẹ liên tục chịu áp lực mà không được hồi phục, trẻ sẽ học cách phản ứng với căng thẳng giống hệt như mẹ — lo âu, im lặng, hoặc né tránh vấn đề.

Hướng giải pháp – Phục hồi năng lượng cảm xúc trong mỗi gia đình

   Nếu cảm xúc có thể lây, thì bình an cũng có thể được “truyền” – bắt đầu từ những thay đổi nhỏ, cụ thể và thực tế trong từng gia đình.

Với người mẹ – học cách phục hồi cảm xúc của chính mình

• Nhận diện dấu hiệu stress sớm: Dễ cáu, mất ngủ, mệt mỏi triền miên là những tín hiệu cảnh báo. Đừng coi đó là “bình thường”.
• Sắp xếp lại nhịp sống: Giảm bớt những việc “phải làm”, dành ưu tiên cho việc “nên làm”. Giấc ngủ, ăn uống, và nghỉ ngơi không phải phần thưởng, mà là nền tảng để làm tốt vai trò của mẹ.
• Nói ra cảm xúc thật với con: Một câu như “Hôm nay mẹ hơi mệt, mẹ cần nghỉ một chút” vừa giúp con hiểu, vừa dạy trẻ cách gọi tên cảm xúc – đây là một kỹ năng cảm xúc nền tảng.
• Tìm kiếm hỗ trợ: Từ chồng, bạn bè hoặc chuyên gia tâm lý. Một buổi tư vấn ngắn đôi khi mở ra góc nhìn mới, giúp mẹ cân bằng lại trước khi mọi thứ quá tải.
• Thực hành 15 phút “nạp lại năng lượng” mỗi ngày: đi bộ, nghe nhạc, thiền ngắn, viết nhật ký – điều quan trọng không phải làm gì, mà là cho phép bản thân dừng lại.
• Sử dụng BoniBrain của Mỹ: Tpbvsk BoniBrain giúp hỗ trợ sản sinh Serotonin và Dopamine, từ đó giúp giảm lo âu, căng thẳng, buồn rầu, cải thiện giấc ngủ do căng thẳng thần kinh, giúp tinh thần sảng khoái.

Sản phẩm BoniBrain của Mỹ.

Với người cha – hiện diện bằng hành động

• Chia sẻ việc nhà: Không đợi được nhờ. Một bữa sáng tự nấu, một lần trông con để mẹ nghỉ, là cách thể hiện yêu thương rõ ràng nhất.
• Quan sát tinh tế: Khi thấy vợ im lặng hơn thường ngày, hãy hỏi nhẹ, đừng đợi “đến lúc to chuyện”.
• Tạo khoảng thở cho mẹ: Dành cho vợ một buổi cuối tuần riêng để gặp bạn, đọc sách, hay chỉ ở một mình – không kiểm soát, không phán xét.
• Dành thời gian 1–1 với con: Đưa con đi công viên, đọc truyện, cùng chơi thể thao. Khi cha chủ động kết nối, con học được mô hình tình cảm tích cực và mẹ có không gian tái tạo năng lượng.

Với cả gia đình – tạo văn hóa cảm xúc lành mạnh

• 5 phút cảm xúc mỗi ngày: Dành 5 phút buổi tối để mỗi người chia sẻ điều mình thấy vui, buồn hoặc biết ơn. Không chen lời, không đánh giá.
• Giới hạn thời gian dùng điện thoại: 30 phút “không màn hình” trước giờ ngủ để trò chuyện thật, ánh mắt thật.
• Cùng nhau ra ngoài hàng tuần: Một buổi đi dạo, ăn sáng hay đạp xe để gắn kết tình cảm.
• Khuyến khích con đặt câu hỏi: Nếu con hỏi “Mẹ ơi, sao mẹ buồn?”, hãy trả lời thành thật vừa đủ, không né tránh.
• Tìm kiếm sự giúp đỡ sớm: Khi có thành viên stress hoặc lo âu kéo dài, đừng chủ quan, hãy cân nhắc việc gặp chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ.

   Một đứa trẻ lớn lên trong môi trường nơi cảm xúc được lắng nghe, không bị phủ nhận – sẽ có sức đề kháng tâm lý cao hơn bất kỳ bài học đạo đức nào.

   Một gia đình khỏe mạnh không chỉ được đo bằng kinh tế hay thành tích học tập, mà còn bằng mức độ bình an trong cảm xúc của từng người. Khi người mẹ cho phép mình được nghỉ, người cha chủ động sẻ chia, và cả nhà học cách lắng nghe thay vì im lặng – vòng tròn cảm xúc trong gia đình bắt đầu tự lành lại.