Hai tuần đầu uống thuốc trầm cảm: vì sao nhiều người gọi đó là “địa ngục”

   Một đêm gần đây, Minh — 32 tuổi, nhân viên thiết kế — bật dậy lúc 2 giờ sáng sau viên thuốc chống trầm cảm đầu tiên. Tim đập nhanh, hụt hơi, bàn tay lạnh buốt. “Nếu đây là thuốc chữa bệnh, sao mình thấy như đang rơi xuống hố sâu?” — anh nghĩ. Cảm giác ấy không phải chuyện hiếm, và vì không được chuẩn bị, nhiều người bỏ điều trị đúng lúc họ cần kiên trì nhất.

Hai tuần đầu “địa ngục”: khi cơ thể phản ứng nhanh hơn tâm trí

   Minh không phải trường hợp cá biệt. Khi mới bắt đầu điều trị, phần lớn bệnh nhân đều mang kỳ vọng rõ ràng: uống thuốc và thấy dễ chịu hơn. Nhưng thực tế lại khác. Trong tuần đầu hoặc tuần thứ hai, nhiều người trải qua tình trạng mất ngủ, bồn chồn, lo âu tăng vọt, thậm chí cảm giác mình tệ hơn trước. Một số mô tả cơ thể “tràn đầy điện”, một số khác thấy đầu óc mù mờ và tim đập bất thường.

   Những trải nghiệm ấy khiến nhiều người hiểu nhầm rằng thuốc “phản tác dụng” hoặc “làm thần kinh yếu đi”. Gia đình, khi chứng kiến, cũng khó tránh hoang mang. Và chỉ cần vài đêm trắng vì hồi hộp hoặc một cơn choáng khi thức dậy, người bệnh có thể quyết định dừng thuốc ngay lập tức.

   Cái khó là: đúng lúc họ muốn bỏ cuộc nhất lại chính là lúc họ chưa cảm nhận được chút cải thiện nào. Theo NIHR Evidence – đơn vị đánh giá nghiên cứu y khoa của Chính phủ Anh, phần lớn thuốc chống trầm cảm cần 3 – 8 tuần để phát huy hiệu quả rõ ràng nhất. Trong khi đó, tác dụng phụ lại thường đến chỉ sau vài ngày. Nói cách khác, cơ thể “kêu gào” nhanh hơn sự hồi phục của tâm trí.

   Trong bối cảnh toàn cầu, WHO ước tính có 280 triệu người sống với trầm cảm, tương đương 5% người trưởng thành — con số cho thấy hàng chục triệu người đang hoặc sẽ trải qua những tuần đầu khó khăn này.

   Một trường hợp khác là Lan, 29 tuổi, giáo viên mầm non. Sau viên thuốc đầu tiên, cô ngủ li bì gần 20 giờ, thức dậy trong trạng thái sợ hãi, đầu quay cuồng và chân tay rã rời. Cô tự dừng thuốc — và chỉ ba tuần sau, trầm cảm trở lại nặng hơn. “Lúc ấy, mình tưởng rằng thuốc đã làm cơ thể suy kiệt. Giờ mình mới hiểu đó chỉ là tác dụng phụ tạm thời” cô nói khi quay lại khám.

   Những câu chuyện như Minh hay Lan đều xoay quanh một điểm chung: người bệnh không được chuẩn bị đủ cho những biến động của hai tuần đầu. Nếu không hiểu cơ chế, tác dụng phụ dễ trở thành nỗi sợ, và nỗi sợ đó có thể làm hỏng cả liệu trình.

Vì sao người bệnh thường cảm thấy khó khăn trong 2 tuần đầu dùng thuốc?

   Để hiểu vì sao giai đoạn đầu khó khăn như vậy, cần nhìn vào cách thuốc chống trầm cảm hoạt động.

   Nhóm thuốc thường gặp như SSRI hay SNRI điều chỉnh nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin hoặc noradrenalin. Ngay từ những ngày đầu, nồng độ các chất này tại khớp thần kinh có thể tăng hoặc thay đổi rõ rệt. Tuy nhiên, hệ thần kinh — với hàng tỷ nơ-ron và mạng lưới phức tạp — cần nhiều thời gian hơn để học cách hoạt động theo mức mới.

   Sự “chênh lệch tốc độ” ấy dẫn đến cảm giác khó chịu:

• Buồn nôn, đau đầu, choáng
• Mất ngủ hoặc mơ hỗn loạn
• Lo âu tăng mạnh
• Cảm giác bồn chồn, không ngồi yên
• Tim đập nhanh, hồi hộp
• Tư duy mù mờ, khó tập trung

   Một nghiên cứu năm 2021 chỉ ra rằng tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm thường đạt đỉnh vào tuần thứ 2, sau đó giảm dần tới tuần 6. Điều này lý giải tại sao nhiều người cảm thấy “địa ngục” đúng vào thời điểm họ kỳ vọng tình hình phải khá hơn.

Ngừng thuốc đột ngột khiến giai đoạn đầu trở nên khó khăn hơn

   Vì tác dụng phụ đến sớm, trong khi hiệu quả chưa kịp phát huy, nhiều người bệnh đã lo lắng và tự dừng thuốc trong vài tuần đầu. Tuy nhiên, việc này khiến bệnh nhân phải đối diện với nhiều rủi ro.

   Một phân tích trên JAMA Psychiatry cho thấy: những người ngừng thuốc đột ngột thường xuất hiện các phản ứng khó chịu như choáng váng, bồn chồn, mệt rũ, mất ngủ hoặc cảm giác “nhói điện trong đầu”. Mức độ có thể khác nhau, nhưng nhìn chung khiến người bệnh rất khó chịu.

   Tổng quan trên The Lancet Psychiatry (phân tích 79 nghiên cứu, hơn 21.000 người) cũng ghi nhận: khoảng 15% người dừng thuốc gặp những phản ứng này, và khoảng 3% có mức độ nặng hơn, đủ để ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt.

Làm sao để thời gian đầu dùng thuốc bớt khó chịu hơn?

Chuẩn bị tâm lý từ trước

   Hai tuần đầu điều trị thường không dễ chịu. Vì vậy, việc biết trước rằng tác dụng phụ đến sớm, còn hiệu quả đến chậm sẽ giúp người bệnh bình tĩnh hơn khi cảm giác bồn chồn, khó ngủ hay đau đầu xuất hiện.

Trao đổi với bác sĩ về tốc độ điều chỉnh thuốc

   Mỗi loại thuốc và mỗi người bệnh có mức độ nhạy cảm khác nhau. Việc trao đổi rõ với bác sĩ về cảm giác trong những ngày đầu, đặc biệt khi khó chịu tăng lên, sẽ giúp bác sĩ điều chỉnh kế hoạch điều trị cho phù hợp. Điều quan trọng là: không tự ý ngưng thuốc hay thay đổi liều, và báo ngay cho bác sĩ nếu có cảm giác bất thường như mất ngủ nặng, tim đập nhanh, hoặc lo âu tăng mạnh.

Giữ thói quen sinh hoạt ổn định để hỗ trợ cơ thể

   Những tuần đầu điều trị, cơ thể dễ mệt, dễ kích thích và phản ứng mạnh với những thay đổi nhỏ trong sinh hoạt. Vì vậy, việc duy trì một nhịp sống đều đặn không chỉ giúp giảm cảm giác khó chịu mà còn giúp não bộ thích nghi với thuốc thuận lợi hơn.   

   Dưới đây là một số thói quen đơn giản nhưng rất thực tế mà người bệnh có thể áp dụng ngay:

• Duy trì lịch ngủ đều đặn: đi ngủ và thức dậy cùng một giờ mỗi ngày, hạn chế màn hình trước khi ngủ và tránh cà phê sau 16h để cơ thể không bị kích thích quá mức.
• Ăn uống đủ và nhẹ nhàng: ăn ba bữa đúng giờ, ưu tiên món dễ tiêu nếu thấy buồn nôn và uống nước đều trong ngày để giữ năng lượng ổn định.
• Vận động vừa phải: đi bộ hoặc vận động nhẹ 10–15 phút mỗi ngày, và khi cảm thấy bồn chồn có thể đứng dậy đi lại vài phút kết hợp thở chậm.
• Giảm kích thích tiêu cực: hạn chế mạng xã hội và tin tức gây căng thẳng vào buổi tối, chuyển sang hoạt động thư giãn như tắm nước ấm hoặc nghe nhạc nhẹ.
• Tạo không gian sống dễ chịu: giữ phòng ngủ gọn gàng, thoáng khí và dùng ánh sáng dịu vào buổi tối để giúp cơ thể thư giãn tốt hơn.

Theo dõi sự thay đổi hằng ngày

   Trong trầm cảm, cảm giác chủ quan đôi khi không phản ánh đúng sự thật. Một ngày tệ có thể khiến người bệnh nghĩ “cả tuần của mình tệ”. Ghi lại vài dấu hiệu mỗi ngày — chất lượng giấc ngủ, mức lo âu, khoảnh khắc nào dễ chịu hơn — giúp người bệnh nhìn thấy những cải thiện nhỏ mà trước đó họ không để ý. Đây cũng là thông tin quan trọng để bác sĩ đánh giá tiến triển.

Sử dụng biện pháp từ tự nhiên

   Khác với thuốc tây làm tăng các chất dẫn truyền thần kinh nhanh và đột ngột, các giải pháp từ thiên nhiên sẽ giúp làm tăng serotonin và dopamin một cách từ từ, nhẹ nhàng hơn.

   Một sản phẩm đang được nhiều người bệnh trầm cảm, rối loạn lo âu quan tâm hiện nay là BoniBrain của Mỹ. Với thành phần từ thảo dược, acid amin, vitamin và dưỡng chất, BoniBrain giúp hỗ trợ sản sinh Serotonin và Dopamine, từ đó giúp giảm lo âu, căng thẳng, buồn rầu, cải thiện giấc ngủ do căng thẳng thần kinh, giúp tinh thần sảng khoái.

Sản phẩm BoniBrain của Mỹ.

   Việc cảm thấy tồi tệ hơn trong thời gian đầu dùng thuốc là điều hoàn toàn bình thường. Hy vọng bài viết này giúp bạn hiểu rõ hơn vì sao điều đó xảy ra và biết cách đối phó phù hợp để tiếp tục điều trị một cách an toàn và chủ động. Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết!